Hipertoniya xəstəliyi. Hipertonik böhran: müalicə, diaqnostika və profilaktika

Hipertoniya xəstəliyi. Hipertonik böhran: müalicə, diaqnostika və profilaktika

Fiziki Müayinə: 

• İlk öncə xəstənin AQT-ni ölçmək və Sistolik və Diastolik AQT müəyyən etmək vacibdir. 
• Böyüklərdə Arteriyal Hipertoniya xəstəliyinin mərhələsini xüsusi klassifikasiyaya əsasən təyin etmək vacibdir. 
• 18 yaşdan aşağı olan xəstələrdə isə AQT mərhələsi uşaq və yeniyetmələr üçün hazırlanmış xüsusi cədvələ əsasən təyin edirlər. 
• Xəstədə əlavə ürək damar xəstəliyi risk faktorları olduqda onlar müəyyən edilməlidir. 

Laborator müayinələr: 

Hipertoniyası (yuxarı AQT) olan xəstələrdə aşağıdakı laborator analizlər aparılır: 

• Hematokrit
• Qanda şəkər, kreatinin, elektrolitlər
• Sidiyin analizi
• Lipid profili (ümumi, LDL, HDL xolesterol və triqliseridlər)

Yüksək AQT-nin təcili təxirəsalınmaz müdaxilə tələb etdiyini müəyyən etmək vacibdir. 

• AQT-i təkrar olaraq bir neçə dəfə ölçülməli, habelə hər hansı orqan çatışmazlığı və zədələnməsi yoxlanılmalıdır. 
• Qan təziyiqi aşağı salan arenteral (Vena daxili) preparatların verilməsi və orqanların zədələnməsinin qarşısının alınması məqsədilə hipertonik böhranı olan xəstələr hospitalizasiya edilməlidir. Xüsusilə də, aşağıdakı xəstələrin hospitalizasiyası məqsədə müvafiqdir:  
• Koronar arteriyaların xəstəliyi olan və cressendo (yəni tədricən artan) stenokardiyası olanlar
• Təngənəfəsliklə səciyyələnən Ürək çatışmazlığı
• Böyrəklərin funksiyalarının qəfldən pisləşməsi
• Baş ağrısı, bulanlı görmə, və huşun artan keyləşməsi və xəstənin dizoriyentasiyası
• Əvvəllər baş vermiş hipertenziya nəticəsində orqanların zədələnməsi
• Yaxınlarda aparılmış damar cərrahiyəsi
• Orqanların transplantasiyası əməliyyatına uğramış xəstələr
• Aortanın məlum olan anevrizması və ya kürəkdə cırıcı ağrı hissi
• Əvvəl normal AQT olmuş uşaqda hipertonik böhran yaşlı insanla müqayisədə AQT-nin daha az artması zamanı baş verir. AQT yüksək olan uşağın hospitalizasiyası üçün kliniki müşahidə və təcrübəyə arxalanmaq lazımdır.  
• Əvvəl normal və ya aşğı AQT olmuş hamilə qadınlarda hipertonik böhran yaşlı insanla müqayisədə AQT-nin daha az artması zamanı baş verir. AQT yüksək olan hamilə qadınların hospitalizasiyası üçün kliniki müşahidə və təcrübəyə arxalanmaq lazımdır. 
• Hipertonik böhran diaqnozunun qoyulmasından əvvəl AQT ən azı bir neçə dəfə ölçülməlidir. 

AQT-nin davamlı monitorinqinin aparılması mümkün olduğu hallarda, Diastolik QT>140 mm c.s. olan və daxili orqanların proqressiz zədələnməsi əlamətləri müşahidə edilən xəstələrdə parenteral (venadaxili) preparatların tətbiqi məsləhətdir. 

Əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olan AQT və artmış kəllədaxili təzyiq Artan azotemiya Koronar arteriyaların işemiyası Sol mədəciyin kəskin çatışmazlığı Eklampsiya Şübhə altında olan aortal disseksiya Katexolaminlərin (adrenal, noradrenalin) artıq miqdarda ifrazı

Doğru hipertenziv böhranı psevdoböhrandan fərqləndirmək vacibdir.

Simptomların olmadığı və ya hədəf orqanların proqressiv zədələnməsi əlamətləri mövcud olmadıqda xeyli yüksək olan AQT-nin ( (>180/110 mm c.s. - 220/120 mm c.s.) aşağı salınması üçün parenteral (venadaxili) və ya dilaltı verilən dərman preparatlarından istifadə məsləhət deyil. Aşağıdakı müalicə tədbirlərindən istifadə tövsiyyə edilir: ağız boşluğuna qəbul edilən və tez təsir edən aşağıdakı preparatlar istifadə etmək məsləhətdir: furosemid, propranolol, kaptopril, klonidin və ya nikardipin.  AQT 180/110 mm c.s.-dan aşağı düşdüyün andan etibarən uzun müddətli təsir malik olan dərman preparatları verilməli və AQT mütamadi olaraq ilk 48 saat ərzində ölçülməlidir.  Bütün hallarda dilaltı nifedipindən istifadə edilməməlidir.

Ağırlaşmamış hipertonik xəstəliyin ilkin müalicəsi üçün diuretik, β-blokator və ya Anqiotenzin çevirici fermentin inhibitorları istifadə edilir. 

Aşağıdakı qrup xəstələr üçün həmin dərman preparatları aşağıdakı hallarda başlanmalıdır: Hipertonik xəstəliyin 1-ci mərhələsindən (Sistolik AQT 140-159 mm c.s. və ya Diastolik AQT 90-99 mm c.s.) əziyyət çəkən və pəhriz və həyat tərzinin modifikasiyasının müsbət dəyişiklik vermədiyi xəstələrdə.  Hipertonik xəstəliyin 2-ci mərhələsindən (Sistolik AQT >160 mm c.s. və ya Diastolik AQT>100 mm c.s.) əziyyət çəkən Hədəf orqanların zədələnməsi və ya diabeti olan xəstlərdə Sistolik AQT >129 mm c.s. və/və ya Diastolik AQT >84 mm c.s. olduqda Yaşı 80-dan yuxarı olan və Sistolik AQT >150 mm c.s.-dan artıq olan xəstələrdə dərman preparatlarından istifadə etməklə farmakoloji terapiya başlanmalıdır.

Hipertenziyanın (hipertonik xəstəliyin) 2-ci mərhələsindən əziyyət çəkən xəstələrdə bir neçə dərman preparatlarının kombinasiyası ilə müalicəni aparmaq olar.

Hipertonik xəstəliyin 2-ci mərhələsindən əziyyət çəkən xəstələrdə müalicəni tiazid qrupundan olan diuretikin ya Anqiotenzin Çevirici Fermentin inhibitoru ilə, ya da Anqiotenzin reseptorun blokatoru, β-blokator ya da kalsium kanallarının blokatorları ilə kombinə edilmiş preparatı ilə aparırlar. Əgər yuxarıda verilən kombinə edilmiş preparatın istifadəsi istənilən efekti vermədisə, bu zaman həmin preparatlar ayrılıqda müvafiq dozalarda istifadə edilə bilər.

Hipertonik xəstəliklə yanaşı digər xəstəliyi olan pasiyentlərdə anti-hipertenziv müalicə həmin yanaşı xəstəliklər nəzərə alınmaqla aparılmalıdır.

Aşağıda verilmiş xəstəliklər zamanı müvafiq anti-hipertenziv preparatların istifadəsi zəruridir: Şəkərli diabeti olan xəstələrdə AÇF-in İnhibitorları (lizinopril, kaptopril, ramipril, enalapril və s.). Ürək çatışmazlığı olan xəstələrdə AÇF-in İnhibitorları, diuretiklər, β-blokatorlar, və aldosteron antaqonistləri. Yalnız Sistolik hipertenziyası olan yaşlı xəstələrdə isə diuretiklər və ya uzunmüddətli təsirə malik kalsium kanallarının antaqonistləri. Miokardın infarktı keçirmiş xəstələrdə β-Blokatorlar və Angiotenzin çevirici fermentin inhibitorları. Böyrək çatışmazlığı və, xüsusilə də, proteinuriyası olan xəstələrdə angiotenzin çevirici fermentin inhibitorlarları istifadə edilir. Sol mədəciyin hipertrofiyası olan yaşlı xəstələrdə AÇF-in inhibitorlarının istifadə edilməsi tövsiyyə edilir. Müvafiq yanaşı xəstəliklərdən asılı olaraq antihipertenziv terapiyanın hədəfləri müxtəlif olmalıdır. Məsələn,: Ağırlaşmamış hipertoniya xəstəliyi: <140/90 mm c.s. Diabet və ya Xroniki Böyrək Çatışmazlığı: 130/80 mm c.s. Proteinuriya >1 g/24 h: 125/75 mm c.s. Ürəyin işemik xəstəliyi (koronar arteriyaların xəstəliyi): 130/80 mm c.s. Sol mədəciyin disfunksiyası: 120/80 mm c.s.